ชายแดนใต้ 2547 มีมากกว่าตากใบ

เมื่อวันที่ 4 มกราคม 2547 เริ่มจากมีการเผาโรงเรียน 20 แห่งพร้อมๆ กัน ในจังหวัดนราธิวาส คาดว่าเป็นแผนเบี่ยงเบนความสนใจของเจ้าหน้าที่ เพราะในเวลาใกล้เคียงกัน เกิดเหตุบุกปล้นอาวุธปืน 413 กระบอก จากกองพันพัฒนาที่ 4 ค่ายกรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์

 หรือ ‘ค่ายปิเหล็ง’ ตำบลปิเหล็ง อำเภอเจาะไอร้อง จังหวัดนราธิวาส มีทหารเสียชีวิต 4 นาย และการเข้าปล้นปืนครั้งนี้ใช้เวลาเพียง 20 นาที 

ภายหลังเกิดเหตุเจ้าหน้าที่ได้พยายามตามจับผู้ปล้นอาวุธปืน แต่ระหว่างทางที่ตามจับ ผู้ก่อเหตุปล้นปืนได้โรยตะปูเรือใบบนถนน เพื่อสกัดไม่ให้เจ้าหน้าที่ติดตามตัวได้ นอกจากนั้นยังมีการก่อเหตุคู่ขนานในจุดอื่นและจังหวัดใกล้เคียงอีกด้วย เช่น วางระเบิดในจังหวัดปัตตานี บุกถล่มโรงพักในอำเภอเบตง จังหวัดยะลา สุดท้ายผู้ก่อเหตุทั้งหมดหลบหนีไปได้ 

กล่าวกันว่า การปล้นปืนจากค่ายทหารทำให้รัฐบาลเสียหน้าอย่างมาก จนมีข่าวว่า นายกฯ ถึงกับกล่าวว่า ถ้ามีทหารทั้งกองพันอยู่ที่นั่น แต่ยังไม่ระวังตัว ถ้าอย่างนั้นก็สมควรตาย

ต่อมา 5 มกราคม จากการปล้นปืนค่ายปิเหล็ง รัฐได้ประกาศ พระราชบัญญัติกฎอัยการศึก 2457 ใน 3 พื้นที่ภาคใต้ ได้แก่ นราธิวาส ปัตตานี และยะลา ไม่นานจากนั้นพื้นที่จังหวัดชายแดนใต้ก็อยู่ภายใต้กฎหมายพิเศษ พ.ร.บ.กฎอัยการศึกฯ, พ.ร.บ.ความมั่นคงฯ และ พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ ที่มีการลดระดับการใช้ในบางครั้ง แต่กฎหมายที่รัฐไทยทำให้พื้นที่มลายูมุสลิมกลายเป็น ‘พื้นที่พิเศษ’ ก็ไม่เคยหายไป ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

หลังจากเกิดเหตุปล้นปืนค่ายปิเหล็ง ทนายสมชาย นีละไพจิตร เป็นคนหนึ่งที่ได้ช่วยเหลือผู้ต้องหา 5 คน โดยผู้ต้องหาที่ถูกควบคุมตัวมาแล้วหลายวันได้บอกเล่าถึงการถูกเจ้าหน้าที่ซ้อม และทรมานอย่างทารุณ ซึ่งทนายสมชายเป็นบุคคลหนึ่งที่กล้าออกมาพูดถึงความรุนแรงที่เกิดขึ้นกับคนภาคใต้ให้สาธารณชนได้รู้ 

สมชาย นีละไพจิตร

นอกจากทนายสมชายจะคอยช่วยเหลือผู้ต้องหาและชาวบ้านทางด้านกฎหมายแล้ว ทนายสมชายยังเป็นคนที่พยายามรวบรวม 50,000 รายชื่อ ทั้งประชาชน องค์กรทางศาสนาอิสลามทั้งในกรุงเทพฯ และจังหวัดชายภาคใต้ และเข้าพบนักการเมืองมุสลิมทั้งที่ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรี และ สส. เพื่อเรียกร้องสิทธิตามที่รัฐธรรมนูญปี 2540 กำหนด ให้รัฐบาลยกเลิกการประกาศกฎอัยการศึก 

วันที่ 12 มีนาคม 2547 ขณะ สมชาย นีละไพจิตร ทนายความเดินทางไปพบเพื่อนที่โรงแรมชาลีนา ซอยมหาดไทย ย่านรามคำแหง เวลาประมาณ 20.30 น. ทนายสมชายถูกกลุ่มคนที่ขับรถสะกดรอยตามตั้งใจขับรถชน เมื่อทนายสมชายลงจากรถมาดู ก็ถูก ‘อุ้ม’ ลักพาตัวไป 

ก่อนวันเกิดเหตุ 26 เมษายน ได้มีการวมตัวกันของผู้ก่อความไม่สงบในพื้นที่ควนโนรี อำเภอโคกโพธิ์ จังหวัดปัตตานี

ต่อมา วันที่ 28 เมษายน 2547 ที่จังหวัดปัตตานี ในช่วงเช้ามืด มีเหตุการณ์โจมตีจุดตรวจและฐานปฏิบัติการของราชการนับสิบจุด  และมีการปะทะกันจนมีผู้เสียชีวิต 108 ราย โดยเฉพาะที่กรือเซะ หลังจากมีการปะทะกับเจ้าหน้าที่ ผู้ก่อเหตุได้ถอยหลบเข้าไปอยู่ที่มัสยิดกรือเซะ ถนนสายปัตตานี-นราธิวาส ตำบลตันหยงลุโละ อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานี 

เจ้าหน้าที่พร้อมอาวุธครบมือปิดล้อมนาน 9 ชั่วโมง โดยมีการยิงตอบโต้กันเป็นระยะๆ ก่อนที่ทุกอย่างจะจบลงด้วยการระดมยิงอาวุธหนักเข้าไปในมัสยิด แม้ชาวบ้านพยายามร้องขอให้หยุด แต่ก็ไม่เป็นผล มีผู้ก่อเหตุ 32 คนเสียชีวิตในมัสยิด ทำให้เกิดการตั้งคำถามว่า ทำไมรัฐที่มีอาวุธเหนือกว่าจึงเลือกที่จะไม่เจรจา 

หลังการตรวจสอบ ผู้ก่อเหตุในเหตุการณ์กรือเซะส่วนใหญ่เป็นวัยรุ่นอายุระหว่าง 15-20 ปี มีอาวุธแค่มีดพร้าและกริช โดย ฟอรัมเอเชีย (Forum Asia) ออกแถลงการณ์กล่าวว่า “ผู้ก่อเหตุส่วนใหญ่ใช้แค่มีดพร้าและกริชเท่านั้น…ทหารที่มีอาวุธครบมือ และตำรวจที่ได้รับการฝึกฝนเพื่อรับมือกับสถานการณ์เช่นนี้ย่อมสามารถจัดการกับเหตุการณ์ลักษณะนี้ได้อย่างแน่นอน แล้วมันมีเหตุผลอะไรที่จะต้องฆ่าพวกเขา”  

ทักษิณ ชินวัตร ตั้งคณะกรรมการอิสระไต่สวนข้อเท็จจริงกรณีมัสยิดกรือเซะ โดยเสียงข้างมากสรุปสิ่งที่เกิดขึ้นว่า  

“แม้ฝ่ายเจ้าหน้าที่จะอ้างว่า จำเป็นต้องใช้อาวุธเพื่อปกป้องชีวิตตนเองและประชาชนผู้บริสุทธิ์ เมื่อคำนึงถึงที่ตั้งของมัสยิดกรือเซะซึ่งตั้งอยู่เป็นเอกเทศ ไม่ได้ตั้งอยู่ในแหล่งชุมชน และจำนวนประชาชนก็ไม่ได้มีจำนวนมากตามที่มีการกล่าวอ้าง การใช้วิธีปิดล้อมและตรึงกำลังไว้รอบมัสยิดควบคู่ไปกับการเจรจาและเกลี้ยกล่อมโดยสันติวิธี อาจทำให้ผู้ก่อความไม่สงบยอมจำนนได้ในที่สุด อันจะช่วยให้ฝ่ายเจ้าหน้าที่ได้รับข้อมูลเรื่องวัตถุประสงค์ของการดำเนินการครั้งนี้ รวมทั้งผู้อยู่เบื้องหลัง ซึ่งจะเป็นประโยชน์แก่การประเมินสถานการณ์และป้องกันภัยที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต การยุติเหตุการณ์มัสยิดกรือเซะด้วยสันติวิธีจึงมีความเหมาะสมกว่าที่จะใช้วิธีรุนแรงและอาวุธหนักเพื่อยุติเหตุการณ์”

หลังการล้อมยิงมัสยิดกรือเซะ พลเอกเชษฐา ฐานะจาโร รัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม กล่าวว่า เป็นฝีมือของกลุ่มแบ่งแยกดินแดนมุสลิมซึ่งได้รับการฝึกฝนในต่างประเทศ แต่อีกด้านหนึ่ง วาทะที่ว่า เป็นฝีมือของ ‘โจร’ ในภาคใต้ หลุดออกจากปากนายกฯ ทักษิณอีกครั้ง หลังเคยเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อ 7 เมษายน 2544 หลังมีการลอบวางระเบิดที่สถานีรถไฟหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ทักษิณกล่าวประโยคที่จดจำกันมายาวนานว่า “ไม่มีการแบ่งแยกดินแดน ไม่มีผู้ก่อการร้ายอุดมการณ์ มีแต่โจรกระจอก” สอดคล้องกับผู้มีอำนาจสมัยนั้น เช่น จักรภพ เพ็ญแข โฆษกรัฐบาล ที่บอกว่า ผู้ก่อเหตุเป็นกลุ่มอาชญากร และ พลเอกชัยสิทธิ์ ชินวัตร ผู้บัญชาการทหารสูงสุดชี้แจงว่าเป็นเรื่องยาเสพติด

วันเดียวกับเหตุการณ์ที่มัสยิดกรือเซะ ที่อำเภอสะบ้าย้อย จังหวัดสงขลา มีกลุ่มวัยรุ่นชายขี่รถจักรยานยนต์มายังหน่วยบริการประชาชนพร้อมอาวุธ และปะทะกับเจ้าหน้าที่ ผู้ก่อเหตุหลบหนีไปยังร้านอาหารและบ้านพักครูบริเวณนั้น มีการยิงปะทะกันจนกลุ่มวัยรุ่นซึ่งเป็นเยาวชนนักฟุตบอลเสียชีวิต 19 คน แต่ก็มีการตั้งข้อสังเกตว่า เป็นการยิงระยะเผาขน ผู้ก่อเหตุอาจถูกยิงหลังถูกควบคุมตัวแล้ว

วันที่ 28 พฤศจิกายน 2549 ศาลจังหวัดปัตตานีนัดฟังคำสั่งศาลในคดีชันสูตรพลิกศพ 32 รายที่มัสยิดกรือเซะ ตามที่ญาติของผู้เสียชีวิตฟ้อง และสรุปว่า ผู้เสียชีวิตทั้งหมดถูกสังหารโดยเจ้าหน้าที่ ภายใต้คำสั่งการของ พลเอกพัลลภ ปิ่นมณี รองผู้อำนวยการกองอำนวยการรักษาความปลอดภัยภายใน (กอ.รมน.) และ พันเอกมนัส คงแป้น ผู้บังคับหน่วยเฉพาะกิจปัตตานี

วันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2552 สำนักงานอัยการสูงสุดมีคำสั่งไม่ฟ้องเจ้าหน้าที่ทหาร 6 นาย ฐานร่วมกันฆ่าผู้อื่น ตามที่ สการียา ยูโซ๊ะ และญาติของผู้เสียชีวิตกรณีมัสยิดกรือเซะยื่นฟ้อง โดยเจ้าหน้าที่ทั้ง 6 นาย คือ

• จ่าสิบตำรวจอดินันท์ เกษตรกาลาห์ ผู้ต้องหาที่ 1
• จ่าสิบเอกเดชา ผลาหาญ ผู้ต้องหาที่ 2
• จ่าสิบเอกชูศักดิ์ ตรุณพิมพ์ ผู้ต้องหาที่ 3
• สิบเอกชิดชัย อ่อนโต๊ะ ผู้ต้องหาที่ 4 
• พลทหารสุรชัย ศิลานันท์ ผู้ต้องหาที่ 5 
• พันเอกมนัส คงแป้น ผู้ต้องหาที่ 6 

ต่อมา ปี 2555 คณะกรรมการเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบจากเหตุความไม่สงบ ศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.) ในยุครัฐบาล ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร อนุมัติจ่ายเงินชดเชยเยียวยาให้ญาติผู้เสียชีวิตในมัสยิดกรือเซะรายละ 4 ล้านบาท ผู้เสียชีวิตนอกมัสยิดรายละ 500,000 บาท เจ้าหน้าที่ 2 ราย รายละ 4 ล้านบาท ส่วนเหตุการณ์ที่อำเภอสะบ้าย้อย 19 ราย รายละ 7.5 ล้านบาท

นายกฯ ทักษิณ ลงพื้นที่ภาคใต้

เพื่อผลักดันกระบวนการสันติภาพ จึงเชิญชวนประชาชนพับนกกระดาษ โดยตั้งเป้าไว้ที่ 62 ล้านตัว หรือเท่ากับจำนวนประชากรไทยในขณะนั้น เพื่อนำไปโปรยลงในพื้นที่จังหวัดชายแดนใต้ เพื่อเป็นสัญลักษณ์สื่อถึงการรวมพลังของผู้คนทั้งประเทศ แนวคิดนี้กลายเป็นกระแสและได้รับการตอบรับอย่างมาก ทั้งโรงเรียน หน่วยราชการ และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ดารานักแสดง ต่างก็ออกมามีส่วนร่วมในการเชิญชวนเข้าร่วมโครงการครั้งนี้

นายกฯ ทักษิณ กับนกกระดาษ

นกกระดาษเริ่มถูกรวบรวมในวันที่ 19 พฤศจิกายน 2547 มีประมาณ 120 ล้านตัว ก่อนจะนำไปโปรยจากเครื่องบิน C130 ในวันที่ 5 ธันวาคม 2547 จากท้องฟ้าเหนือผืนดินจังหวัดชายแดนใต้ 

หลังจากนั้น นกกระดาษที่ถูกโปรยลงมาได้ถูกนำไปหลอมรวมกันสร้างอนุสาวรีย์นกกระดาษ สูง 2.5 เมตร หนัก 2 ตัน ตั้งอยู่ที่วงเวียนข้างสวนกรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ อำเภอเมือง จังหวัดนราธิวาส